پیوند قرنیه

قرنیه به لایه شفاف جلوی چشم گفته می شود که درست مقابل عنبیه (قسمت رنگی چشم) قرار دارد و به نور اجازه می دهد وارد چشم شود؛ وظیفه دیگر و مهم قرنیه این است که مسیر نور را آن چنان تغییر دهد که تصاویر اشیاء دور و نزدیک درست روی شبکیه متمرکز شوند. پیوند قرنیه یا «کراتوپلاستی» به عملی اطلاق می شود که طی آن قرنیه صدمه دیده با قرنیه شفاف تعویض می‌شود.

پیوند قرنیه

پیوند قرنیه یا کراتوپلاستی، نوعی جراحی است که طی آن قرنیه معیوب یا آسیب‌دیده بیمار با قرنیه‌ای سالم و تازه از یک فرد اهداکننده تعویض می‌شود. این فرایند با هدف بازگرداندن وضوح بینایی و کاهش درد یا مشکلات ناشی از بیماری‌ها و آسیب‌های قرنیه انجام می‌گیرد.

چرا پیوند قرنیه انجام می شود؟ 

به دلایل مختلفی ممکن است عملکرد قرنیه دچار اختلال شده و بیمار برای درمان نیاز به پیوند قرنیه داشته باشد. این اختلالات با توجه به نوع عارضه می‌توانند ساختاری یا عملکردی باشند. به‏عنوان مثال بیماری کراتوکونوس یا قوز قرنیه یک ایراد ساختاری است چون سبب می شود انحنای قرنیه از حالت طبیعی خارج شده و در نتیجه فرد دچار اختلال دید می شود. همچنین بیماران مبتلا به «دیستروفی‌های سلول‌های اندوتلیال» که اختلال عملکردی در سلول های اندوتلیوم (درونی‌ترین لایه قرنیه) دارند به دلیل عدم شفافیت قرنیه دچار کاهش بینایی می شوند و به پیوند قرنیه نیاز پیدا می کنند.

اولین مورد پیوند قرنیه موفق در سال ۱۹۰۵ صورت پذیرفت به این شکل که تمام قرنیه بیمار برداشته و قرنیه سالم به جای آن پیوند زده شد. به‌تدریج با رشد دانش چشم پزشکی و ابداع روش‌های جدید، پیوند قرنیه متحول و به‌عبارتی توسعه یافت و جراحان موفق شدند فقط قسمت معیوب این عضو را برداشته و همان قسمت از قرنیه سالم را به جای آن پیوند بزنند. این تکنیک با عنوان پیوند لایه‌ای شناخته می‌شود.

در بیمارانی که کدورت قرنیه، قوز قرنیه و یا اختلالات لایه‌های بالایی قرنیه دارند همان لایه‌های بالایی و میانی تحت عمل جراحی پیوند قرار می‌گیرد. از طرفی در برخی افراد مانند بیماران مبتلا به دیستروفی اندوتلیال فوکس، سندرم ICE و همچنین بیمارانی که قبلا پیوند تمام ضخامت انجام داده اند ولی پیوند پس زده و سلول‌های اندوتلیال از دست رفته اند، صرفاً همان لایه اندوتلیوم پیوند زده می‌شود.

همچنین باید توجه داشت هیچ فرد زنده‌ای نمی‌تواند بدون قرنیه زندگی کند؛ در نتیجه برای جراحی پیوند باید قرنیه سالم از فرد اهدا کننده (فوت شده) پس از طی مراحل قانونی و انجام آزمایش‌های تخصصی (شامل تست‌های آزمایشگاهی ـ میکروبی و شمارش سلول‌های اندوتلیوم) دریافت شود.

قرنیه‌های تایید شده به مدت کوتاهی در بانک چشم ذخیره و به افراد نیازمند پیوند ارائه می‌شوند؛ لازم به ذکر است اجزاء یک چشم سالم می تواند برای درمان سه بیمار به‌کار رود.

فرآیند پیوند قرنیه چگونه است؟ 

برای پیوند قرنیه معمولاً بیمار قبل از عمل در بیمارستان بستری می شود تا آزمایش ها و معاینات لازم صورت پذیرد. پیش از بستری شدن بیمار، برای رزرو قرنیه با بانک چشم هماهنگی به عمل می‌آید و اگر به هر دلیلی قرنیه مناسب برای پیوند در بانک چشم موجود نباشد جراحی به روز دیگری موکول خواهد شد.

پیوند قرنیه به طور معمول با بیهوشی کامل انجام می گیرد؛ البته اگر به علت بیماری های دیگر مثل مشکلات قلبی یا ریوی امکان بیهوشی کامل وجود نداشته باشد، فرد به کمک دارو خواب آلود شده و چشم به‌صورت موضعی بی‌حس می شود. در این حالت نیز بیمار در حین عمل دردی احساس نمی کند.

در طول عمل، جراح با استفاده از وسایل میکروسکوپی یک قطعه مُدور از وسط قرنیه بیمار برداشته و به جای آن یک قطعه مشابه از قرنیه سالم را جایگزین می کند و آن را با بخیه های خیلی ظریف به چشم بیمار می دوزد. این جراحی بین یک تا دو ساعت طول می کشد و بسته به شرایط، گاهی (علاوه بر پیوند قرنیه)، عمل آب مروارید (کاتاراکت) یا آب سیاه (گلوکوم) نیز به صورت همزمان انجام می شود. پس از خاتمه عمل، چشم پانسمان خواهد شد.

انواع پیوند قرنیه

انواع پیوند قرنیه چشم به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام بسته به شدت و محل آسیب قرنیه انتخاب می‌شوند:

پیوند کامل قرنیه (Penetrating Keratoplasty - PKP): در این روش، تمام لایه‌های قرنیه برداشته شده و با یک قرنیه سالم اهداکننده جایگزین می‌شود. این نوع پیوند برای آسیب‌های عمیق یا گسترده قرنیه استفاده می‌شود.

پیوند لایه‌ای قرنیه (Lamellar Keratoplasty): در این روش فقط بخشی از لایه‌های قرنیه برداشته و جایگزین می‌شود، به طوری که سایر لایه‌ها دست نخورده باقی می‌مانند. این روش به دو نوع تقسیم می‌شود:

پیوند لایه قدامی قرنیه (Anterir Lamellar Keratoplasty): برای آسیب‌های سطحی و قسمت‌های جلویی قرنیه

پیوند لایه خلفی قرنیه (Psterior Lamellar Keratoplasty): برای آسیب‌های لایه‌های داخلی، مانند اندوتلیوم قرنیه

پیوند اندوتلیال (Endothelial Keratoplasty): این نوع پیوند مخصوص تعویض لایه داخلی قرنیه (اندوتلیوم) است و معمولاً برای بیماری‌هایی که فقط این لایه آسیب دیده است، مانند دیستروفی اندوتلیال استفاده می‌شود.

چه بیمارانی به جراحی پیوند قرنیه نیاز دارد؟

افرادی که دچار مشکلات و بیماری‌های مختلف قرنیه می‌شوند، مانند کراتوکونوس، عفونت‌های شدید قرنیه، سوختگی‌های ناشی از مواد شیمیایی، التهاب قرنیه پس از عمل جراحی آب مروارید، یا اختلالات ژنتیکی مرتبط با قرنیه، ممکن است نیازمند انجام پیوند قرنیه باشند. همچنین، ضربات مستقیم به چشم و ایجاد زخم‌های عمیق در قرنیه نیز از دیگر عوامل مهمی هستند که ممکن است منجر به ضرورت جایگزینی قرنیه بافت آسیب‌دیده گردد.

دلایل انجام پیوند قرنیه

پیوند قرنیه در موارد زیر انجام می شود:

• ایجاد دید بهتر در مواردی که کدورت قرنیه باعث تاری دید شده است.
• ترمیم سوراخ قرنیه برای حفاظت از ساختمان داخلی کره چشم
• درمان درد چشم در مواردی که به علت بیماری یا تورم قرنیه، درد شدید وجود دارد.
• ریشه کن کردن عفونت در مواردی که عفونت قرنیه با دارو درمان نمی‌شود.

آیا پیوند قرنیه خطرناک است؟

اگرچه پیوند قرنیه به عنوان یک جراحی نسبتاً ایمن شناخته می‌شود، اما همچنان ممکن است با برخی ریسک‌ها همراه باشد. اصلی‌ترین نگرانی در این عمل، واکنش پس زده شدن پیوند است؛ وضعیتی که در آن سیستم ایمنی بدن بافت پیوندی را به عنوان یک جسم خارجی شناسایی کرده و به آن حمله می‌کند. علاوه بر این، احتمال بروز عفونت، خونریزی، افزایش فشار چشم (که ممکن است منجر به آب سیاه شود)، بروز آب مروارید و آسیب به ساختارهای حساس چشم مانند شبکیه نیز وجود دارد. این موارد نیازمند مراقبت‌های ویژه و پیگیری دقیق پس از جراحی هستند.

روش های متداول پیوند قرنیه

پیوند قرنیه روش های مختلفی دارد که به اختصار به آن ها اشاره می‌شود. توجه داشته باشید که انتخاب روش مناسب فقط برعهده چشم پزشک شما است.

روش لاملار ALTK

در این روش فقط لایه سطحی قرنیه که آسیب دیده است برداشته شده و با قسمت مشابه از قرنیه پیوندی جایگزین می شود.

روش دالْک DALK

در مواردی که بیمار اختلال گسترده در لایه های سطحی و بالایی قرنیه دارد این روش به کار گرفته می شود.

روش  DSAEK

وقتی دید بیمار به دلیل مشکلی در لایه عمقی قرنیه (اندوتلیوم) دچار اختلال است از این شیوه استفاده می شود؛ در این روش قسمت های سطحی و میانی قرنیه سالم باقی می مانند. ضخامت این لایه پیوندی حدود ۹۰ تا ۱۸۰ میکرون است.

روش دِمِک DMEK

دمک جدیدترین شیوه برای پیوند اندوتلیوم است که در آن غشاء بسیار نازکی به ضخامت ۵ تا ۱۰ میکرون پیوند زده می شود. این روش در مقایسه با دیگر روش ها دارای پیچیدگی های بیشتری است و به تبحر جراح نیاز دارد.

چرا دِمِک (پیوند غشایی) اهمیت دارد؟

جراحی DMEK در مواردی که صرفا لایه اندوتلیوم دارای اختلال است انجام می شود و به نوعی نسل جدید جراحی DSAEK به ‏شمار می آید؛ از مزایای این روش نسبت به پیوند تمام ضخامت (PK) و همچنین DSAEK می‏ توان به دو مورد زیر اشاره کرد:

بخیه و مشکلات کمتر

در رویه های مرسوم پیوند، قرنیه بیمار حدود ۱۶ تا ۲۴ بخیه می خورد که در این حالت امکان شل شدن بخیه ها و ایجاد عفونت وجود دارد. البته جراح همواره سعی می کند بخیه ها درست و همگن باشند تا چشم پس از عمل حداقل آستیگمات را پیدا کند اما تجربه نشان داده با توجه به تبحر و دقت جراح و همچنین شدت بیماری، برآیند بینایی و عیب انکساری بعد از عمل می تواند خیلی عالی تا بد باشد. در روش DMEK اما اندازه برش و بالطبع تعداد بخیه‌ها از هر شیوه دیگری کمتر است.

ریسک کمتر رد پیوند

در پیوند قرنیه هر قدر مقدار بافتی که به گیرنده، پیوند زده می شود بیشتر باشد به همان میزان ریسک پس زدن پیوند بالاتر است. در روش DMEK به این دلیل که تنها یک غشای ۵ تا ۱۰ میکرونی پیوند زده می شود در قیاس با DSAEK که ضخامت لایه پیوندی ۹۰ تا ۱۸۰ میکرون است، ریسک رد پیوند کمتر خواهد بود. (لازم به توضیح است در روش DALK نیز چون تماس چندانی با فاکتورهای ایمونولوژیک گیرنده ایجاد نمی شود، ریسک رد پیوند خیلی بالا نیست.)

بیماران نیازمند به عمل پیوند قرنیه

در شرایط زیر، افراد به عمل پیوند نیاز دارند:

• بروز ورم قرنیه پس از جراحی آب مروارید
• مبتلایان به بیماری قوز قرنیه (کراتوکونوس)
• افراد دارای کدورت یا لک قرنیه (که معمولاً به دلیل عفونت مکرر تبخال چشمی یا عفونت های میکروبی ایجاد می شود.)
• افراد دچار سوختگی شیمیایی قرنیه
• کسانی که به‏ دلیل بیماری های ارثی به کدورت یا ورم قرنیه مبتلا شده اند.

مشکلات و عوارض پیوند قرنیه

یکی از شایع‌ترین عوارض پیوند قرنیه که تاثیر قابل توجهی بر سیستم بینایی دارد، ایجاد آستیگماتیسم است که معمولاً با برداشتن بخیه ها و استفاده از عینک یا لنز تماسی بهبود می یابد.

از دیگر عوارض پیوند قرنیه، رد (پس زدن) پیوند است که اگر به‌موقع درمان نشود موجب کدر شدن قرنیه پیوندی خواهد شد. پس زدن پیوند وقتی اتفاق می افتد که دستگاه ایمنی بدن بیمار، قرنیه پیوندی را به عنوان بافتی غریبه شناسایی کرده و سعی کند آن را از بین ببرد. این حالت می تواند از دو هفته پس از پیوند شروع شود اما در اغلب موارد چند ماه بعد از پیوند قرنیه اتفاق می افتد. در صورتی که رد پیوند زود تشخیص داده شود با استفاده مکرر از قطره های استروئیدی و گاهی استفاده از قرص های خوراکی یا تزریق دارو به اطراف چشم، کنترل خواهد شد اما در موارد خاص ممکن است این عارضه با دارو کنترل نشود؛ در چنین شرایطی باید پیوند مجدد انجام شود که میزان موفقیت آن کمتر از پیوند اولیه است. به همین علت توصیه می شود در صورت بروز هر یک از علائم زیر در چشمی که قرنیه پیوندی دارد حداکثر ظرف ۲۴ ساعت به چشم پزشک مراجعه کنید:

• قرمزی شدید چشم یا اطراف قرنیه
• حساسیت به نور
• درد
• اشک ریزش غیر طبیعی
• تاری دید
• احساس جسم خارجی در چشم (که می‏تواند ناشی از شل یا پاره شدن بخیه ها باشد)

سایر عوارض پیوند قرنیه چندان شایع نیستند اما لازم به ذکر است احتمال عوارضی مانند خونریزی داخل چشمی، عفونت، آب مروارید، آب سیاه، عود بیماری قبلی در قرنیه پیوندی و پارگی پرده شبکیه نیز وجود دارد.

برای کسب اطلاعات بیشتر با شماره تلفن 02182400 تماس بگیرید.