رتینوپاتی دیابتی

اگر شما هم به دیابت مبتلا هستید باید بدانید بدنتان نمی ­تواند به درستی از قند استفاده و آن را ذخیره کند. به همین دلیل دیابت باعث افزایش قند خون، عطش بیش از حد، تکرر ادرار و همچنین تغییراتی در وضعیت رگهای خونی بدن (سرخرگ ها و سیاهرگ ها) می ­شود.

دیابت همچنین می­ تواند به اشکال مختلف روی دید ما هم تاثیر بگذارد؛ از جمله باعث ایجاد آب مروارید، آب سیاه و مهمتر از همه صدمه به رگهای خونی داخل چشم می ­شود.

رتینوپاتی دیابتی چیست؟

رتینوپاتی دیابتی عارضه ای ناشی از دیابت است که به دلیل تغییرات ایجاد شده در رگ های خونی چشم رخ می دهد. وقتی عروق خونی شبکیه (لایه عصبی پشت چشم که تصاویر را به مغز می ­فرستد) آسیب می­ بینند به تدریج باعث نشت خون شده و یا سبب رشد شاخه­ های عروقی شکننده می شود؛ این موارد در عملکرد شبکیه اختلال ایجاد می کند و سبب می شود تصاویر ارسالی از شبکیه به مغز، تار شده یا کج و معوج دیده ­شوند.

به همین دلایل، رتینوپاتی دیابتی یکی از علل اصلی کاهش دید است و کسانی که دیابت درمان نشده دارند، احتمال کور شدن شان ۲۵ برابر بیشتر از افراد عادی است.

همچنین هرچه زمان بیماری دیابت طولانی تر شود، احتمال بروز رتینوپاتی دیابتی بیشتر خواهد شد. در حدود ۸۰ درصد کسانی که لااقل ۱۵ سال دیابت داشته اند، مقداری صدمه به عروق شبکیه دیده شده است. در مبتلایان به دیابت نوع یک (نوع جوانان) هم احتمال ابتلا به رتینوپاتی دیابتی در سنین پایین تر بیشتر است. چنانچه شما هم دیابت دارید خوب است بدانید امروزه با پیشرفت فناوری ساخت دستگاه های تشخیصی و پدید آمدن راه های نوین درمانی، درصد اندکی از بیماران مبتلا به دیابت مشکلات جدی ناشی از کاهش دید را تجربه خواهند کرد؛ البته مشروط به اینکه به موقع به چشم پزشک مراجعه کنند.

انواع رتینوپاتی

رتینوپاتی زمینه ای

رتینوپاتی زمینه ای مرحله اول رتینوپاتی دیابتی است. در این مرحله عروق ظریف شبکیه صدمه دیده و مایع یا خون از آنها نشت می­ کند. مایع نشت کرده باعث تورم پرده شبکیه شده و گاهی رسوباتی بنام "اگزودا" ایجاد می کند.

با اینکه این مرحله معمولا روی دید تاثیری نمی­ گذارد اما ممکن است بعدها به مراحل شدیدتری تبدیل شود که کاهش دید را در پی دارند. از این رو "رتینوپاتی زمینه ای" یک علامت هشداردهنده است.

رتینوپاتی پرولیفراتیو (تکثیری)

حالتی است که رگهای خونی جدید و غیرطبیعی روی سطح شبکیه رشد می ­کنند. در این پدیده که "نئوواسکولاریزاسیون Neovascularization" خوانده می شود، عروق جدید، دیواره ضعیف­ تری داشته و شکننده هستند؛ به همین دلیل می توانند سبب خونریزی شوند. خون نشت کرده باعث کدر شدن زجاجیه (ماده شفاف و ژله مانندی که مرکز چشم را پر می­ کند) شده و به صورت نسبی مانع عبور نور از مردمک به پرده شبکیه می­ شود؛ در نتیجه تصویرها تار و در هم دیده می­ شوند. رگهای خونی غیرطبیعی همچنین ممکن است بافت سفتی را تشکیل دهند که باعث جدا شدگی پرده شبکیه از محل خود شود؛ در صورت عدم درمان، این شرایط می­ تواند منجر به کاهش شدید دید شدید و حتی کوری نیز بشود. رگهای خونی غیرطبیعی همچنین ممکن است اطراف مردمک و روی عنبیه (قسمت رنگی چشم) رشد کرده  و با افزایش فشار داخل چشم باعث ایجاد آب سیاه شوند.

علائم رتینوپاتی دیابتی

بطور معمول در مرحله "رتینوپاتی زمینه ای" علامتی وجود ندارد  و بیمار هرگز به تغییر میزان دید خود پی نمی برد، به همین دلیل معاینه چشم پزشکی تنها راهی است که به کمک آن می­ توان به تغییرات داخل چشم پی برد؛ (لازم به ذکر است در برخی موارد به علت تورم مرکز دید، به صورت تدریجی تاری دید ایجاد می شود) اما وقتی خونریزی ایجاد ­شد، دید تار شده و حتی ممکن است به کلی از بین برود.

نکته: حاملگی و افزایش فشار خون هم ممکن است سبب تشدید رتینوپاتی دیابتی شوند.

تشخیص رتینوپاتی دیابتی

بهترین راه برای تشخیص رتینوپاتی دیابتی، معاینه چشمی در فواصل منظم است چون گاهی رتینوپاتی بسیار شدید هم کاملاً بدون علامت است. چنانچه چشم پزشک رتینوپاتی دیابتی را تشخیص دهد ممکن است نیاز به عکس رنگی ته چشم یا آزمایش خاصی بنام "آنژیوگرافی با فلوئورسئین" باشد تا مشخص شود بیمار احتیاج به درمان فوری دارد یا نه.

درمان رتینوپاتی دیابتی

برای درمان رتینوپاتی دیابتی، چشم پزشک موارد زیر را در نظر می­ گیرد:

• سن بیمار
• تاریخچه پزشکی
• نحوه و شرایط زندگی
• میزان صدمه شبکیه

در برخی موارد احتیاجی به درمان نیست چون این عارضه تا زمانی که در ناحیه مرکزی شبکیه (ماکولا) تشکیل نشده باشد، تاثیری در بینایی ایجاد نمی کند اما بیمار باید بطور مرتب تحت معاینات چشمی قرار گیرد. در دیگر موارد، درمان های لازم (به شرح زیر) برای متوقف کردن صدمات ناشی از رتینوپاتی دیابتی و در صورت امکان بهبود دید انجام می­ شود.

جراحی لیزر رتین

در این روش که اغلب برای درمان رتینوپاتی دیابتی موثر است، یک اشعه قوی از نور لیزر روی قسمت صدمه دیده شبکیه متمرکز می­ شود. تابش لیزر رگهای نشت کننده را می­ بندد و تورم مرکز دید کم می­ شود. در موارد رشد رگهای خونی غیرطبیعی، اشعه لیزر به قسمت های کناری پرده شبکیه تابانده می­ شود. اثرات ناشی از لیزر باعث کاهش رشد رگهای خونی غیرطبیعی شده و شبکیه را نیز به پشت چشم می ­چسباند (مانع جدا شدگی شبکیه می­ شود).

چنانچه رتینوپاتی دیابتی در مراحل اولیه تشخیص داده شود، جراحی لیزر می­ تواند سیر کاهش دید را كُند کند. در مراحل پیشرفته بیماری نیز جراحی لیزر شانس کاهش شدید دید را کم خواهد کرد.

کرایوتراپی (سرد کردن)

اگر زجاجیه به دلیل وجود خون، کدر شده باشد تا زمانی که خون جذب نشده نمی توان جراحی لیزری را انجام داد. به همین دلیل در بعضی خونریزی های زجاجیه، کرایوتراپی یا یخ زدن شبکیه ممکن است در کوچک شدن رگهای خونی غیرطبیعی کمک کننده باشد.

ویترکتومی (برداشتن زجاجیه)

 در رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو پیشرفته، ممکن است چشم پزشک برداشتن زجاجیه را توصیه کند. طی این جراحی میکروسکوپی که در اطاق عمل انجام می­ شود، جراح، زجاجیه پر شده از خون را بر می دارد و به جای آن ماده شفافی جایگزین می­ کند. در حدود ۷۰درصد بیماران بعد از برداشتن زجاجیه بهبودی دید را تجربه می کنند. لازم به ذکر است اگر چشم پزشک احتمال دهد خونریزی خود به خود جذب می شود، ممکن است چند ماه یا یک سال جراحی ویترکتومی را به تأخیر بیندازد.

نقش بیمار در درمان رتینوپاتی دیابتی

درمان موفقیت آمیز رتینوپاتی دیابتی فقط به اقدامات چشم پزشک بستگی ندارد. در این مسیر، شیوه برخورد و دقت و توجه بیمار به درمان دارویی و رعایت رژیم دیابتی هم ضروری است. به سخن دیگر، بیمار باید میزان قند خونش را کنترل کند؛ سیگار نکشد و به فشار خون خود توجه داشته باشید. گاهی هم به بیماران مبتلا به نوع فعال رتینوپاتی پرولیفراتیو، محدود کردن فعالیتهای فیزیکی توصیه می ­شود.