معاینه کامل چشم چطور انجام میشود ؟

چشم هم مثل دیگر اعضای بدن بطور دائم در حال تغییر و تکامل است. افزایش سن، تغییر شرایط زیستی و اقلیمی، بروز بیماری های واگیر یا غیرواگیر و نیز تغییرات ژنتیکی می تواند این عضو مهم را دچار بیماری کند. تشخیص به موقع بیماری های چشمی شانس درمان آنها را به شدت افزایش می دهد و در بسیاری موارد بیمار پس از دریافت چند دارو یا انجام یک جراحی ساده سلامت بینایی خود را به دست می آورد.

بنابراین بر خلاف باور بسیاری از مردم، اگر خوب می بینید باز هم به معاینه چشم پزشکی نیاز دارید چرا که معاینه کامل چشم بسیار فراتر از بررسی عیوب انکساری و تعیین شماره عینک مناسب است. یک معاینه چشم پزشکی شامل مراحل مختلفی است که طی آن بسیاری از اختلالات چشمی تشخیص داده می شود و چشم پزشک با اقدام به موقع، مانع پیشرفت آنها خواهد شد. یک معاینه کامل شامل مراحل زیر است:

بررسی دید فرد
بررسی قسمت قدامی چشم شامل: پلک‌ها، ملتحمه، قرنیه، عنبیه و عدسی
بررسی قسمت خلفی چشم شامل: شبکیه، عصب بینایی و زجاجیه
اندازه گیری فشار داخل چشم و بررسی از لحاظ آب سیاه

معاینه چشم به چه فواصلی باید انجام شود؟

چشم پزشکان توصیه می کنند هر فرد بسته به داشتن ریسک فاکتور یا سلامت جسمانی هر ۱ تا ۳ سال معاینه چشم را انجام دهد.

معاینه چشمی کودکان

با توجه به اینکه بینایی نقش مهمی در فرآیند یادگیری کودکان دارد، اهمیت معاینات دوره ای در کودکان دو چندان است. در بسیاری موارد، کودکان به این دلیل که نمی دانند «دید طبیعی» چگونه است، شکایتی از دید خود ندارند. مشکل بینایی کودک گاهی هم خود را به صورت افت تحصیلی و مشکل در انجام تکالیف مدرسه نشان می دهد. پس اگر کودک شما از نظر درسی یا در خواندن و یادگیری دچار مشکل است، باید به منظور اطمینان از عدم مشکلات چشمی توسط چشم پزشک معاینه شود.

تخمین زده می شود از هر ۲۰ کودک پیش دبستانی و هر ۴ کودک دبستانی، یک کودک مشکل چشمی دارد که در صورت عدم درمان می تواند سبب کاهش دائمی بینایی شود. کودکانی که علائمی نداشته و ریسک پایینی دارند باید غیر از معاینه در هنگام تولد، در ۶ ماهگی، ۳ سالگی و قبل از ورود به مدرسه معاینه کامل چشمی شوند. این کودکان پس از آن باید حداقل هر ۲ سال مورد معاینه قرار گیرند.

اما کودکان دارای ریسک فاکتور مشکلات بینایی، نیاز به معاینات بیشتری دارند. بعضی از این ریسک فاکتورها عبارتند از:

تولد زوردس (قبل از ۴۰ هفتگی)
تأخیر در تکامل
انحراف چشم
سابقه خانوادگی بیماری های چشمی
سابقه صدمات چشمی

کودکانی که از عینک یا کنتاکت لنز استفاده می کنند نیز اغلب نیاز به معاینات سالانه دارند تا در صورت تغییر در شماره چشم، عینک شان اصلاح شود.

معاینه چشمی بزرگسالان

بسته به میزان تغییرات بینایی و سلامت جسمانی، بزرگسالان تا سن ۴۰ سالگی باید هر ۲ تا ۳ سال تحت معاینه کامل چشمی قرار گیرند. برای افرادی که به بیماری هایی نظیر دیابت و فشار خون مبتلا هستند انجام معاینات در فواصل کمتر توصیه می شود.

در افراد بالای ۴۰ سال بهتر است معاینه چشمی هر ۱ تا ۲ سال یکبار صورت گیرد، زیرا بعضی بیماری ها نظیر پیر چشمی، کاتاراکت و دژنراسیون ماکولا با افزایش سن اتفاق می افتند.

همچنین در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر باید هر چه زودتر به چشم پزشک مراجعه شود.

تغییر در بینایی
درد چشم
دیدن جرقه های نورانی
دیدن نقاط یا تصاویر تار و مبهم سیاه رنگ
موج دار بودن خطوط صاف و لبه های صاف اجسام
احساس خشکی چشم به همراه خارش و سوزش

اگر ۶۵ سال یا بیشتر دارید این معاینه باید سالیانه صورت پذیرد.

افراد دیابتی هم باید هر سال حداقل یک بار معاینه کامل چشم پزشکی را انجام دهند. بعضی افراد (دارای برخی بیماری های سیستمیک یا چشمی خاص) نیز احتیاج به معاینات بیشتری دارند.

همچنین خوب است بدانید:

Presbyopia یا پیرچشمی بطور معمول حدود ۴۰ سالگی شروع می شود و اغلب انسانها تا سن ۵۰ سالگی آن را تجربه خواهند کرد.
بسیاری از افراد هم در سنین ۵0 تا ۶5 سالگی با درجاتی از کاتاراکت (آب مروارید) مواجه خواهند شد و در سنین ۷۵ تا ۸۵ سالگی تقریبا همه نیاز به عمل کاتاراکت خواهند داشت.
بروز گلوکوم (آب سیاه) در افراد مستعد معمولاً پس از ۴۰ سالگی اتفاق می افتد و در مراحل اولیه بدون علامت است. این بیماری یکی از علل عمده نابینائی در جهان بشمار می رود. بنابراین تمام کسانی که دارای زمینه خانوادگی آب سیاه هستند باید از سن 40 سالگی به بعد به صورت سالیانه برای بررسی از لحاظ آب سیاه معاینه شوند.

مراحل معاینه چشم پزشکی

معاینه چشم پزشکی بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می کشد، بدون درد است و طی آن مراحل زیر انجام می شود:

گرفتن شرح حال: در این بخش از معاینه، چشم پزشک با سابقه بیماری های چشمی، زمان آخرین معاینه چشم پزشکی و شکایات احتمالی بینائی شما آشنا خواهد شد. وی همچنین در مورد شغل، تفریحات و سابقه خانوادگی بیماری های چشمی از بیمار سوال خواهد کرد.
سنجش حدت بینایی (Visual Acuity Test): این تست اولین آزمایشی است که شما در حین معاینات چشم پزشکی با آن مواجه خواهید شد و طی آن، قدرت بینایی شما محک زده می شود؛ به عبارت دیگر مشخص می کند چشمانتان چقدر خوب می بینند. برای انجام این تست شما در فاصله ۶ متری صفحه ای معروف به «E چارت» قرار می گیرید؛ این صفحه شامل حروفی در اندازه های مختلف است و از شما خواسته می شود جهت حروفی را که به تدریج کوچک تر می شوند، تشخیص دهید. کوچک ترین ردیفی که توسط چشم شما دیده می شود، میزان دید چشمان تان را تعیین خواهد کرد. اگر اپتومتریست، دید شما را ۲۰/۲۰ گزارش کند به این معناست که شما از فاصله ۶ متری می توانید کوچکترین ردیفی را که یک فرد با دید طبیعی می بیند، مشاهده کنید و به عنوان مثال اگر دید شما ۲۰/۱۰ گزارش شود معنای آن این است که شما از فاصله ۳ متری می توانید کوچک ترین ردیفی را که یک فرد با دید طبیعی از فاصله ۶ متری می بیند، ببینید. در این مرحله اگر شما برای دید مناسب نیاز به عینک داشته باشید، تعیین نمره عینک نیز انجام می شود که به احتمال قوی همه شما به خوبی با آن آشنا هستید. تعیین عیب انکساری یا Refraction نیز آن مرحله ای است که عدسی های مختلف جلوی چشم شما قرار می گیرد تا عدسی مناسب برای تصحیح عیب انکساری مشخص شود.
تست پوشاندن چشم: این تست برای ارزیابی عملکرد هم زمان دو چشم با یکدیگر و بررسی انحراف چشم انجام می گیرد. طی این آزمایش از شما خواسته می شود در صورتی که دارای عیوب انکساری هستید عینک مخصوص خود را به چشم بزنید و سپس به یک نقطه دور روی چارت حروف ثابت نگاه کنید. سپس یکی از چشمان شما پوشانده می شود. اگر چشم شما برای ثابت ماندن روی نقطه مورد نظر، حرکت کند یعنی از آن چشم استفاده نمی شود که این می تواند نشانه ای از استرابیسم (لوچی) و یا تنبلی چشم باشد. به منظور تکرار آزمایش برای چشم دیگر، بعد از برداشتن پوشش از چشم اول چند ثانیه به چشمان شما زمان داده می شود تا به حالت تعادل باز گردند و سپس آزمایش با چشم دیگر تکرار می شود. اگر چشمی که پوشش از روی آن برداشته شده حرکت کند، این حالت phoria یا انحراف مخفی نامیده می شود. معنای این کلمه آن است که در هنگام استراحت، هر دو چشم به سمت نقطه هدف نگاه نمی کنند؛ در چنین شرایطی شما باید سعی کنید هر دو چشم را روی یک نقطه، ثابت نگاه دارید که این مسئله می تواند موجب خستگی چشم و در نهایت باعث سر درد شود.
حرکات چشمی: در این مرحله چشم پزشک از شما می خواهد به یک هدف نزدیک (بطور معمول انگشت دست او) نگاه کرده، آن را در فضا دنبال کنید. این آزمایش برای بررسی قابلیت حرکت چشمان شما انجام می شود و در صورت وجود اختلال در اعصاب یا عضلات چشم، حرکات با اختلال انجام خواهد شد.
ارزیابی مردمک: در این آزمایش از یک منبع، نور به چشم شما تابانده می شود تا واکنش مردمک سنجیده شود.
تست بررسی تطابق: طی این تست، چشم پزشک به شما می گوید یک هدف نزدیک به چشمتان را نگاه کنید و سپس این هدف را به سمت بینی نزدیک و نزدیک تر می کند و از شما می خواهد زمان اولین باری که آن را به صورت دو شئ می بینید، اعلام کنید. هدف از انجام این آزمایش، سنجش توانایی چشمان شما برای تطابق است چون معمولاً پس از حدود 40 سالگی تطابق چشم ها در حدی کم می شود که افراد برای دید نزدیک به عینک پیرچشمی نیاز پیدا می کنند.
بررسی با Slit Lamp: در این تست از slit lamp (بیومیکروسکوپ) برای بررسی قسمت قدامی و خلفی چشم استفاده می شود. این میکروسکوپ که اجزای چشم شما را چندین بار بزرگتر می کند دارای یک منبع نورانی است تا اجزای چشم با وضوح لازم دیده شوند. چشم پزشک به وسیله این دستگاه، تمام قسمت های چشم مانند مژه، پلک، قرنیه، ملتحمه، عنبیه، عدسی و اتاق قدامی را مشاهده و بررسی می کند.
تونومتری: این آزمایش میزان فشار داخل چشمی را نشان می دهد. در این روش ابتدا یک قطره بی حسی و سپس چند قطره از فلئورسئین(ماده ای زرد رنگ) داخل چشم ریخته می شود و در نهایت چشم پزشک دستگاه کوچکی به نام تونومتر را روی قرنیه قرار داده، فشار چشم را اندازه گیری می کند.

بعضی از چشم پزشکان هم ترجیح می دهند از روش غیرتماسی اندازه گیری فشار چشم که air puff نامیده می شود استفاده کنند.

لازم به ذکر است اگر فشار چشم بالاتر از حد طبیعی باشد خطر ابتلا به گلوکوم (آب سیاه) را افزایش می دهد.

ارزیابی فوندوس با مردمک گشاد شده: بطور معمول این بررسی آخرین بخش یک معاینه چشم پزشکی کامل است. برای این اقدام از قطره ای استفاده می شود که مردمک چشم را گشاد می کند؛ به عبارت دیگر پنجره ای جلوی چشمِ پزشک باز می شود که می تواند قسمت های داخلی تر چشم از جمله: ویتره، عصب بینائی، ماکولا، شبکیه و عروق خونی را مشاهده کند. این بررسی یکی از قسمت های اصلی و مهم معاینات چشم پزشکی است که هم می تواند شروع بسیاری از بیماری های چشمی را نشان دهد و هم ابتلای بیمار به بیماری های غیر چشمی نظیر فشار خون، دیابت، چربی بالا و بعضی بیماری های دیگر را مشخص کند.
آزمایش های تکمیلی در صورت ضرورت

آزمایش تشخیص رنگ: اختلالات تشخیص رنگ یا اصطلاحاً کوررنگی در آقایان بیشتر دیده می شود. شایع ترین نوع این اختلال، عدم تشخیص دو رنگ سبز و قرمز از یکدیگر است. آزمایش استاندارد برای تشخیص این اختلال با استفاده از صفحات pseudoisochromatic انجام می شود. روی این صفحات شکل های مختلفی از جمله اعداد، حروف و اشکال هندسی به صورت نقطه نقطه چاپ شده که رنگ و درجه روشنی آنها با زمینه تصویرها متفاوت است. به عنوان مثال زمینه دارای نقطه های نارنجی بوده و شکل اصلی به صورت نقطه های زیتونی رنگ دیده می شود. برای فرد دارای تشخیص رنگ عادی، تفکیک این دو از یکدیگر به راحتی صورت می گیرد اما برای فردی که dichromatic است (کسی که دو رنگ قرمز و سبز را یکسان می بیند) تصویر اصلی از زمینه قابل تشخیص نیست.
بررسی میدان بینایی: میدان بینایی به محدودهای اطلاق می شود که با نگاه ثابت چشم در یک جهت، برای شخص قابل رویت باشد. کاربرد اصلی این تست، تشخیص و پیگیری بیماری گلوکوم (آب سیاه) است؛ همچنین در تشخیص انواع بیماری های اعصاب چشم و مسیرهای بینائی در مغز کمک کننده خواهد بود.